KEUTUHAN WACANA
Satu aspek penting dalam analisis
wacana adalah keutuhan wacana. Dengan menganalisis keutuhan wacana kita dapat
menentukan sama ada sesuatu teks itu sebuah wacana atau hanya sekumpulan ayat
yang tidak teratur. Melalui analisis keutuhan wacana juga kita dapat pula
memahami hubungan bahasa dengan alam di luar bahasa secara lebih mendalam.
Perkataan wacana atau dalam bahasa
Inggeris disebut sebagai dapat dijelaskan seperti berikut (Webster, 1983) :
a.
Hubungan fikiran dengan kata-kata,
ekspesi idea-idea atau gasasan ataupun percakapan.
b.
Hubungan secara umum, sama ada
sebagai satu subjek atau pokok perbincangan.
c.
Risalah bertulis, disertasi formal,
kuliah, ceramah, khutbah dan sebagainya.
Perkataan
wacana sebenarnya tidak terbatas kepada percakapan semata-mata. Kenneavy (1980
:4 berpendapat “…..wacana sebagai penghakiman apa pun yang merangkumi batasan ayat, dalam keadaan yang
dinyatakan wacana berkemungkinan untuk
terdiri daripada keseluruhan teks. Dengan kata lain, teks mempunyai kemungkinan untuk menjadi satu wacana. “
Menurut beliau, wacana tidak terhad kepada apa bentuk yang dilahirkan melalui
teks sahaja. Malah boleh terdiri sama
ada sebahagian ataupun keseluruhan idea daripada lisan ataupun tulisan masih
dianggap wacana. Ini menjelaskan kepada kita bahawa wacana mencakupi
komunikasi di khalayak seperti syarahan,
penulisan , laporan dan sebagainya.
Menurut Stubb
(1983) wacana ialah suatu kesatuan bahasa yang lebih besar daripada ayat dan
klausa. Wacana menjadi unit linguistic yang lebih tinggi kedudukannya daripada
batasan ayat dan klausa. Dalam hal inii,
wacana boleh terdiri daripada bentuk novel, buku, eksiklopedia dan sebagainya
yang membawa makna atau mesej yang lengkap. (Harimurti Kridalaksaba, 1984)
Asmah Haji Omar (1986) berpendapat, wacana ialah penglahiran system bahasa dan
unsure-unsur lain system bahasa yang membantu kea rah menjadi pertuturan
ataupun tulisan berkenaan sebagai sesuatu yang bermakna dalam aktiviti
komunikasi.
Samsuri (1992) berpendapat wacana ialah rakaman kebahasaan yang
runtut tentang peristiwa komunikasi. Komunikasi berkenaan dapat menggunakan
bahasa lisan dan tulisan. Laras menurut Raminah Haji Sabran (1989), ialah unit
tatabahasa yang melebihi batas ayat kerana boleh terdiri daripada ayat,
ceraian, bab, buku , cerita, dialog, siri buku dan sebagainya yang di dalamnya
memperlihatkan hubungan dan perkembangan
fikiran yang berurutan. Jesteru, wacana dapat dijelaskan sebagai satu
unit bahasa yang terdiri daripada ayat-ayat, ceraian, bahagian, buku, cerita,
dialog, cerita, perbincangan dan
sebagainya yang telas menunjukkan urutan fikiran daripada segi penyampaian
wacana.
Walaupun begitu terdapat aspek penting yang menghasilkan wacana
yang utuh iaitu terdapatnya runtuhan atau koheran ( kesinambungan idea yang
menjadikan wacana itu suatu teks yang bermakna serta dapat difahami) dan wujudnya tautan atau kohesi (keserasian
hubungan antara suatu unsur lingustik dengan unsur linguistic yang lain).
Selain itu, keutuhan wacana juga dapat dianalisis daripada wujudnya hubungan
atau kaitan daripada aspek semantic, fonologi dan grammatical antara bahagian
dalam sesuatu wacana. Hubungan wacana daripada aspek semantic pula bermaksud
hubungan daripada aspek kepaduan makna yang wujud dalam sesuatu wacana.
Kepaduan ini dapat dilihat antara bahagian wacana, keseluruhan wacana dan
situasi sesuatu wacana yang terdapat dalam wacana. Kaitan semantic antara
bahagian-bahagian wacana ialah terbahagi kepada 6 kaiatan. Kaitan pertama ialah sebab dan akibat. Contoh
ayat adalah : Pemuda itu terlibat dengan lumba haram. Dia dijatuhi hukuman penjara selama 2 tahun.
Seterusnya kaitan sebab dan hasil. Contoh ayat : Pelajar itu rajin berusaha. Dia mencapai
keputusan yang cemerlang dalam peperiksaan PMR. Kaitan kedua pula adalah latar
dan kesimpulan . Contoh ayat : Halaman
rumah Puan Farah sentiasa hijau dengan pokok-pokok yang menyegarkan.
Rupa-rupanya isteri beliau yang pandai menanam dan nengurus tanaman.
Seterusnya kaitan syarat dah hasil. Contoh ayat: Rakyat harus tekun
bekerja. Ketekunan rakyat rakyat menentukan kemajuan negara. Kaitan yang kelima
adalah kaitan perbandingan . Contoh ayat : Ali pelajar yang rajin. Amir pula
pelajar yang malas. Kaitan seterusnya adalah kaitan memperkuat isi atau
hubungan penjelasan. Contoh ayat : Bencana Tsunami sungguh dasyat. Ombak besar
itu mengorbankan ratusan ribu nyawa manusia serta banyak memusnahkan harta
benda. Disamping itu semantic juga mempunyai kaitan dengan segi konteks atau
latar wacana. Hubungan semantic dalam sesuatu wacana juga dikaitkan dengan
situasi wacana. Dalam hal ini, pengetahuan tentang laras bahasa yang digunakan
akan membantu seseorang memahami sesuatu wacana. Begitu juga dengan kesepaduan
tajuk dan kaitan antara penutur dengan pendengar.
Keutuhan wacana juga dapat ditimbulkan oleh unsur-unsur fonologi
dalam sesuatu wacana. Antaranya termasuklah hentian, intonasi dan nada suara.
Contohnya terdapat ayat yang jika diucap dengan nada yang lembut maka ayatnya
ialah berbentuk silaan. Tetapi, jika diucap dengan nada yang keras, ayat itu
merupakan ayat suruhan yang membawa perasaan marah dan tidak boleh ditentang.
Selain itu keutuhan wacana juga
mempunyai kaitan dengan aspek gramatikal.
Kaitan daripada aspek gramatikal ialah hubungan wacana yang
berkaitan dengan tatabahasa. Antara penanda grammatical yang mewujudkan
keutuhan wacana ialah penanda rujukan, penanda penggantian, ellipsis dan
penanda penghubung. Penanda rujukan menggunakan kata ganti nama diri orang dan
kata ganti nama diri tunjuk. Penanda rujukan digunakan untuk perkaitan antara
bahagian dalam wacana. Berikut adalah contoh penanda rujukan yang menggunakan
kata ganti nama diri orang. Kata ganti nama diri orang yang digunakan sebagai
penanda rujukan Dalam contoh adalah mereka: Wanita sekarang bukan seperti
wanita dahulu. Dahulu mereka lebih banyak membantu suami di rumah tetapi
sekarang mereka telah tampil ke hadapan untuk memberikan sumbangan dalam
pembanguna negara.
Manakala kata hubung berfungsi menjalinkan kata dengan kata, frasa
dengan frasa , klausa dengan klausa dan ayat dengan ayat. Seterusnya hubungan pelenyapan (penghilangan)
dan keutuhan wacana adalah bertujuan untuk mengelakkan pengulangan terhadap
sesuatu maklumat yang tersirat daripada penyataan-penyataan yang diberikan.
Contoh ayat : Fatin datan petang semalam, ibunya pagi ini. ( Yang dilenyapkan
ialah datang pada bahagian ayat keduanya).
Kita boleh menilai keutuhan sesebuah wacana dengan melihat penanda
wacana, mengenalpasti ayat-ayat yang
berfungsi dan mengesan serta menginterpretasi organisasi penulisan. Ketiga-tiga
cara ini mudah difahami dan boleh diaplikasi di sekolah rendah dan di sekolah
menengah.